คดีอาญา คือ คดีที่เกี่ยวข้องกับการกระทำความผิดซึ่งกฎหมายกำหนดว่าเป็น “ความผิดอาญา” โดยเป็นการกระทำที่กระทบต่อสังคมโดยรวม หรือกระทบต่อความสงบเรียบร้อย ความมั่นคงของรัฐ หรือสิทธิของประชาชน เช่น การฆ่าคนตาย การลักทรัพย์ การปลอมแปลงเอกสาร การฉ้อโกง เป็นต้น
ลักษณะสำคัญของคดีอาญา:
- ผู้ฟ้องคดี: โดยทั่วไปอัยการเป็นผู้ฟ้องในนามของรัฐ แต่ผู้เสียหายสามารถแจ้งความหรือฟ้องเองในบางกรณีได้
- คู่ความ: ฝ่ายโจทก์ (รัฐ/อัยการ) กับจำเลย (ผู้ถูกกล่าวหาว่ากระทำผิด)
- โทษ: มีโทษตามที่กฎหมายบัญญัติ เช่น จำคุก ปรับ หรือทั้งจำทั้งปรับ บางกรณีอาจถึงขั้นประหารชีวิต
- ไม่สามารถยอมความได้ในหลายกรณี: เพราะถือว่าเป็นความผิดต่อสังคม ไม่ใช่แค่ระหว่างบุคคล
ตัวอย่างคดีอาญา:
- คดีฆ่าคนตาย
- คดีลักทรัพย์
- คดีข่มขืน
- คดีฉ้อโกง
- คดียาเสพติด
